Het ware potentieel van historische sites
Steden staan vandaag voor de uitdaging om hun ruimte duurzaam, inclusief en intelligent in te richten. Hoewel ze vaak over het hoofd worden gezien, bieden historische sites op dat vlak een bijzonder potentieel. Door hun unieke ligging, architecturale waarde en emotionele betekenis in het stadsweefsel, bieden ze een uitgelezen kans om nieuwe stadsdelen te ontwikkelen die het verleden koesteren en het heden versterken.
Wie het goed aanpakt, gaat bij de herontwikkeling van zo’n plekken verder dan louter renoveren of herbestemmen. De transformatie van vergeten stadsdelen wordt dan een vorm van urban upcycling, waarbij erfgoed, landschap en maatschappelijke noden samenkomen in een duurzame visie op samenleven. Architectuur, ruimtelijke ordening en het stedelijke landschap bieden op die manier niet alleen een antwoord op woonbehoeften, maar versterken ook identiteit, verbondenheid en levenskwaliteit. Zo worden historische sites ware katalysatoren voor stadsvernieuwing.
Erfgoedzorg
Bij het Vlaams agentschap Onroerend Erfgoed klinkt het instemmend en wordt stadsontwikkeling gezien als een kans om verleden en toekomst met elkaar te verbinden. Historische gebouwen en sites zijn volgens directeur Rudy De Graef geen statische relicten, maar levende dragers van identiteit en betekenis. “We kijken niet naar erfgoed als iets dat enkel beschermd moet worden. Het zijn plek-ken die iets vertellen over de ziel van een stad, over de mensen die er woonden en werkten. Dat zorgt voor een gevoel van verbondenheid en trots. Door erfgoed een rol te geven in de vernieuwing van een stad, houden we niet alleen het verleden levend, maar versterken we ook de band tussen mensen en hun omgeving. Daarom vinden we het belangrijk om bij ruimtelijke ontwikkeling rekening te houden met de emotionele en culturele waarde van erfgoed.”
Vanuit die overtuiging pleit het agentschap voor een geïntegreerde benadering, waarbij erfgoedzorg hand in hand gaat met wonen, duurzaamheid en sociale inclusie. “Door gebouwen een nieuwe functie te geven in plaats van ze te slopen, creëren we ruimte voor nieuwe invullingen: denk aan woningen, culturele ontmoetingsplekken of innovatieve werkplekken. Het trekt bezoekers aan, stimuleert lokale handel en draagt bij aan het positieve imago van een stad. Op voorwaarde dat het op een doordachte en inclusieve manier gebeurt. Stadsvernieuwing waarin erfgoed een rol speelt werkt pas echt als de gemeenschap er ook bij betrokken is. Participatie en gedeeld eigenaarschap zijn voor ons cruciaal.”
Tegelijk ziet De Graef ook risico’s. “Als er niet zorgvuldig met erfgoed wordt omgegaan, wordt het verleden gereduceerd tot een mooi decor, zonder echte betekenis. Een bijkomende uitdaging is om erfgoedbeleid beter af te stemmen op andere domeinen zoals mobiliteit, wonen, energie en sociaal beleid. Erfgoed moet niet alleen bewaard, maar ook beleefd worden – door iedereen. Zonder geïntegreerde aanpak dreigt erfgoedzorg een geïsoleerde inspanning te blijven.”
Steden heruitvinden
Projecten zoals Borgerwijk in Sint-Katelijne-Waver en Wattland aan de rand van Mechelen tonen hoe historische sites op een respectvolle en innovatieve manier kunnen worden omgevormd tot nieuwe, futureproof woonwijken.
Karen Elsermans, communicatiemanager bij CORES Development, licht toe hoe dat in de praktijk werkt: “We vertrekken altijd vanuit de context. Elke site vraagt om een benadering op maat, met respect voor bestaande kwaliteiten én met oog voor de toekomst. We zoeken naar manieren om nieuwe woonwijken niet alleen fysiek in te passen, maar ook om meerwaarde op sociaal en ecologisch vlak te bieden.”
In geslaagde projecten vertaalt zich dat in een mix van functies, een focus op collectieve ruimtes en een versterking van de publieke sfeer.
