Intergenerationeel wonen
Kwalitatief wonen en leven op elke leeftijd
Naarmate de vergrijzing toeneemt, klinkt de roep om leeftijdsvriendelijke woonomgevingen steeds luider en urgenter. Veel bestaande woningen en buurten blijken immers niet te voldoen aan de behoeften van de verouderende bevolking. De huizen waarin oudere mensen wonen, liggen vaak landelijk en zijn te groot, net zoals de afstand tot de bakker dat is. Het remt de autonomie, mobiliteit, sociale contacten en uiteindelijk ook de geluksfactor af. Dit maakt leven in de stad of dorpskern interessant, want daar vinden alle generaties naast geschikte woningen ook een omgeving met sterke sociale samenhang.
Onaangepaste woningen
De vergrijzing van de bevolking is een onvermijdelijk proces. Binnen enkele decennia zal het aantal tachtigplussers in Vlaanderen oplopen tot 800.000. Velen van hen zullen dan te maken krijgen met een afname van hun mobiliteit. Dat staat een actief en gevuld leven echter niet in de weg, op voorwaarde dat de woonomstandigheden dit toelaten. Uit een gesprek met socioloog Pascal De Decker en Mieke Rens, COO van CORES Development, blijken ruimtelijke ordening, architectuur en slimme stadsontwikkeling cruciaal te zijn voor het creëren van leefomgevingen die bijdragen tot het welzijn van jong en oud.
De Decker: “Historisch gezien hebben we in Vlaanderen een ruimtelijke structuur gecreëerd die niet is afgestemd op de noden van ouderen. Veel mensen kopen of bouwen een huis voor het leven, ook al sluit dat huis niet aan bij de verschillende levensfases. Zo komen bewoners uiteindelijk vast te zitten in een woning die niet meer bij hen past.” De verspreide en vaak geïsoleerde ligging van woningen vergroot dit probleem, en vormt ook een uitdaging voor de zorgsector. Thuisverpleegkundigen verliezen veel kostbare tijd doordat ze langs de lintbebouwing van huis naar huis moeten rijden.
Een buurt waar je welkom bent
Stadsvernieuwing speelt een cruciale rol in het realiseren van buurten die de cohesie bevorderen en bijdragen aan de zelfstandigheid en het welzijn van alle bewoners. Het is belangrijk dat er daarbij niet alleen aandacht is voor het bouwen van geschikte woningen, maar ook voor het creëren van een buurt waarin alle generaties zich thuis voelen en kunnen samenwonen.
Rens: “Wonen op wandelafstand van de buurtsupermarkt en andere voorzieningen zoals de dokter en apotheek, maakt het leven aanzienlijk eenvoudiger. Een nabijgelegen park met een gezellige horecagelegenheid bevordert dan weer het sociale contact en versterkt de mobiliteit en zelfredzaamheid. Hierdoor kunnen mensen langer en gelukkiger thuis blijven wonen.”
De Decker: “Streven naar 100% leeftijdsvriendelijke huizen is een utopie. Nochtans kunnen bredere deuren, traploze ingangen en aangepaste sanitaire toestellen al veel helpen. Het belangrijkste is echter dat we ouderen aanmoedigen om tijdig te verhuizen naar een woning die beter past bij hun behoeften.”
Aandacht voor de directe omgeving
Volgens Rens en De Decker ligt de sleutel tot het verbeteren van de levenskwaliteit van ouderen in het creëren van buurtvriendelijke wijken die zowel de woningen als de omgeving errond aanpakken. “Ouderen verdienen te wonen in een toegankelijke omgeving, waarin ze actief kunnen blijven deelnemen aan de samenleving”, zegt Rens. De Decker: “De doordachte inplanting van projecten kan een grote invloed hebben. De plaats waar je woont, is immers essentieel voor een kwalitatief leven. Een omgeving die verleidt om buiten te komen, kan het verschil maken tussen een actief leven met veel sociaal contact en vereenzaming.”
Projectontwikkelaars zijn partners in het vormgeven van toegankelijke, diverse woonomgevingen; daar zijn Rens en De Decker het roerend over eens. “Denk aan een wooncomplex met verschillende generaties, van jonge gezinnen tot ouderen, die allemaal samenleven rond een gemeenschappelijk binnenplein of park”, aldus De Decker. Mieke Rens geeft Kalvenne als voorbeeld, een toekomstgerichte woonwijk van CORES in Tremelo, waar ecologie, ruimtelijke planning, een mooie mix van mensen en samenlevingsopbouw centraal staan. “Ons project versterkt de dorpskern en maakt deel uit van een woonerf dat overgaat in een publiek park, met aansluiting op een nabijgelegen natuurgebied – allemaal op wandelafstand van het centrum. Bij leeftijdsvriendelijk wonen denken we vaak aan oudere generaties, maar toegankelijke woonbuurten zijn noodzakelijk voor alle leeftijden. De ervaring van de openbare ruimte als jonge ouder met een kinderwagen lijkt bijvoorbeeld sterk op die van een rolstoelgebruiker.”
De kracht van architectuur
Naast de buurt is ook de architectuur van een wijk een hefboom in het bevorderen van sociale cohesie. CORES Development toont hoe gemeenschappelijke ruimtes een essentieel element kunnen zijn in het creëren van een gemeenschap. “Door zoals in Tremelo te kiezen voor grotere trappenhuizen die veel natuurlijk licht vangen of gemeenschappelijke ruimtes waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, creëer je plekken waar sociale interactie haast vanzelf kan ontstaan”, zegt Rens. In haar visie kunnen polyvalente zalen, werkateliers of plekken voor een buurtfeest de sociale dynamiek in een buurt enorm versterken. “Het is van groot belang dat deze ruimtes polyvalent zijn, zodat bewoners ze kunnen gebruiken voor uiteenlopende activiteiten, zoals sport, recreatie of evenementen. Dit bevordert het gemeenschapsgevoel, waarbij bewoners elkaar beter leren kennen en kunnen ondersteunen”, legt Rens uit.
Buurtgericht samenleven
Door historische beslissingen hebben we vandaag niet alleen te maken met een chaotische ruimtelijke ordening, maar is de Vlaming ook ‘gevormd’ tot wie hij is: iemand die sterk de nadruk legt op individualiteit en de voorkeur geeft aan een eigen woning met veel privacy. Vlamingen hechten veel belang aan het recht op een eigen woning met tuin en oprit. Hetzelfde geldt voor het persoonlijke bezit van allerlei doe-het-zelfgereedschap. Afstand doen van deze gewoonten ligt moeilijk, zelfs op latere leeftijd.
Rens stelt dat kwalitatieve gemeenschappelijke ruimtes nochtans het verschil kunnen maken in de bestrijding van eenzaamheid. Denk aan een plek om je fiets te poetsen of samen te barbecueën. De Decker gelooft in het investeren in architectuur die uitnodigt tot ontmoeting en interactie. “Ruimtes die bewoners verbinden, kunnen de basis vormen voor een hechtere gemeenschap waarin mensen van alle leeftijden zich thuis voelen. Een basisinfrastructuur kan het kader scheppen voor een meer gemeenschaps-gerichte leefomgeving. Als de inrichting van de omgeving goed is, kan de rest volgen.”
Met elkaar leven
Samenvattend kunnen we stellen dat de leefbaarheid van een buurt schuilt in de juiste balans tussen architectuur, ruimtelijke ordening en sociale infrastructuur. Slim geplande stadsdelen met voorzieningen om de hoek en gemeenschappelijke ruimtes die sociale interactie bevorderen, kunnen ieders levenskwaliteit verbeteren. Ook het samenbrengen van een diversiteit aan bewoners draagt bij tot een leeftijdsvriendelijke buurt. Rens: “Het is aan ons om een omgeving te creëren waarin iedereen – ongeacht de leeftijd – zich welkom en verbonden kan voelen. Zo bouwen wij niet enkel aan gebouwen, maar ook aan menselijke relaties en levenskwaliteit. Mooi toch?”
Keuze voor gemengde woningtypes
Volgens Rens bevorderen gemengde woningtypes – van appartementen tot gezinswoningen – de diversiteit van bewoners en komt ook dat aspect een leeftijdsvriendelijke buurt ten goede. “Deze variëteit is niet enkel een steden-bouwkundige vereiste, maar voor ons ook een bewuste keuze. Onze projecten zijn meer dan gestapelde bakste-nen met enkel een keuken en een vloer ertussen. Hoewel de verantwoordelijkheid voor een warme gemeenschap bij de bewoners ligt, speelt de ontwikkelaar een cruciale rol in het faciliteren hiervan. De leefbare stad van de toekomst komt niet vanzelf tot stand. Wij moeten de juiste context aanreiken. Nog een voorbeeld uit eigen portfolio is Borger-wijk in Sint-Katelijne-Waver. Op een site van een voormalig seminariegebouw bouwen we 230 nieuwe woonunits, met assistentiewoningen, een woonzorgcentrum én een middelbare school. Het samenbrengen van diverse functies op dezelfde site trekt een gemengd publiek aan dat deze sociale cohesie waardeert.”
